Badania poligraficzne na rynku prywatnym w Polsce rządzą się jedną zasadą – co nie jest prawnie zabronione jest dozwolone. Odmienna sytuacja jest w przypadku kiedy dojdzie do przeprowadzenia badania poligraficznego w procesie karnym. Dozwolone jest to, co zawarte w przepisach. Wpis ten poświęcony jest wykorzystaniu badań psychofizjologicznych przy użyciu poligrafu w procesie karnym.
Kodeks postępowania karnego
Poniżej przytoczę najważniejsze artykuły Kodeksu postępowania karnego dotyczące badań poligraficznych.
Art. 192a. § 1.
W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów można pobrać odciski daktyloskopijne, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia głosu….
Art. 192a. § 2.
W wypadkach, o których mowa w § 1, za zgodą osoby badanej biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby.
Powyższe artykuły poruszają dwa ważne tematy:
- Opinia z dziedziny badań poligraficznych ma wartość dowodową na równi z opiniami z dziedziny badań DNA, pisma ręcznego, daktyloskopii lub fonoskopii. W niektórych sytuacjach badanie poligraficzne (wariograficzne) jest uznane jako bardziej wartościowe od innych dziedzin naukowych wykorzystywanych w kryminalistyce.
- Badanie poligraficzne może zostać przeprowadzone na etapie – in rem (w sprawie) czyli w momencie, kiedy osoba nie ma jeszcze określonego statusu procesowego lub jest osobą podejrzaną bądź świadkiem. Takie badanie ma na celu eliminację z kręgu osób podejrzanych tych, którzy nie mają związku ze sprawą oraz ustalenie potencjalnego podejrzanego.
Art. 199.
Złożone wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy medycznej oświadczenia oskarżonego, dotyczące zarzucanego mu czynu, nie mogą stanowić dowodu.
Art. 199a.
Stosowanie w czasie badania przez biegłego środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu badanej osoby możliwe jest wyłącznie za jej zgodą. Przepisu art. 199 nie stosuje się.
Artykuł ten daje podstawę do przeprowadzenia badania poligraficznego na etapie – in personam (przeciwko określonej osobie po przedstawieniu zarzutów). Wymagana jest zgoda badanego oraz niezbędne w tym przypadku jest pouczenie oskarżonego, że oświadczenia składane wobec osoby przeprowadzającej badanie poligraficzne mogą stanowić dowód.
Art. 171. § 5 pkt 2
Niedopuszczalne jest: stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.
W tym przypadku wykluczono stosowanie poligrafu podczas przesłuchania.
Postanowienie Sądu Najwyższego
29 stycznia 2015 roku Sąd Najwyższy wydał postanowienie (I KZP 25/14), które reguluje zastosowanie badań poligraficznych w procesie karnym. Postanowienie rozwiewa wszelkie wątpliwości związane z zastosowaniem badań psychofizjologicznych z wykorzystaniem poligrafu w sprawach karnych. Przytoczę jeden z cytatów dotyczący art. 199a:
„….może stanowić samodzielną podstawę przeprowadzenia dowodu z ekspertyzy wariograficznej zarówno w odniesieniu do podejrzanego, jak i oskarżonego. Jeśli opinia biegłego odpowiada warunkom określonym w art. 200 k.p.k. podlegać będzie swobodnej ocenie sądu tak jak każdy inny dowód…”
Link do pełnej wersji dokumentu: Postanowienie Sądu Najwyższego (29 stycznia 2015 r.)
Orzeczenie w sprawie III K 92/15
Bardzo ważnym dokumentem jest również orzeczenie w sprawie III K 92/15 wydane przez Sąd Okręgowy w Białymstoku z dnia 5 stycznia 2016 r. W metryce dokumentu znajdziemy tezę o takiej treści:
“Opinia z zakresu badań poligraficznych jest jednym ze środków dowodowych przewidzianych przez ustawę (art. 199a k.p.k.), który od wejścia w życie nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z dnia 10 stycznia 2003 r. może być wykorzystywany na każdym etapie postępowania karnego. Dowód uzyskany na jej podstawie jest ważnym, przydatnym dowodem naukowym, dowodem ze znormalizowanymi procedurami i ustalonymi standardami badań, którego „skuteczność procentowa” prezentuje się wręcz bardziej korzystnie niż dowodów uzyskanych na podstawie badań dotyczących innych dziedzin naukowych, w tym kryminalistycznych, które są powszechnie wykorzystywane w procesach karnych…”
Link do dokumentu: Orzeczenie w sprawie III K 92/15
Podsumowanie
Powyżej przedstawiłem artykuły Kodeksu postępowania karnego oraz dwa ważne dokumenty: postanowienie Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2015 r. oraz orzeczenie w sprawie III K 92/15 wydane przez Sąd Okręgowy w Białymstoku. Kodeks postępowania karnego wraz z postanowieniem Sądu Najwyższego mówi jasno w jakich sytuacjach można sięgnąć po badania poligraficzne. Natomiast orzeczenie Sądu Okręgowego w postawionej tezie odnosi się do profesjonalizmu wykonanego badania w sprawie oraz jego wartości dowodowej.
Pragnę zwrócić uwagę na fakt, że przepisy pozwalające na zastosowanie badań poligraficznych na każdym etapie postępowania karnego mają znaczenie, jeśli zaraz za nimi idzie profesjonalizm i odpowiednie przeszkolenie biegłego sądowego z tej dziedziny. W Polsce jakość wykonywanych badań poligraficznych jest z roku na rok coraz lepsza. Przyczyniają się do tego między innymi pierwsze w Polsce certyfikowane szkolenia przeprowadzane przez Polskie Towarzystwo Badań Poligraficznych, konferencje o tematyce detekcji nieszczerości odbywające się na terenie naszego kraju oraz coraz liczniejsza literatura naukowa autorstwa polskich poligraferów.